Η ενεργή συμμετοχή των (τουρκαλβανών) τσάμηδων, και ειδικά της περιοχής της Παραμυθιάς, στις δολοφονίες που έγιναν στην πόλη τον Σεπτέμβριο του 1943, τεκμηριώνεται πέρα από κάθε αμφιβολία, μέσα από τα αρχεία του γερμανικού στρατού που κατείχε τότε την περιοχή. Τὸν Ἰούλ ιο τοῦ 1941 ἡ Ἰταλικὴ Κυβέρνηση διόριζε μὲ Διάταγμα τὸν ἀρχηγὸ τῆς ἐγκληματικῆς μαφίας ἀπὸ τὴν Παραμυθιὰ Τζεμὶλ Ντίνο, σὰν Ὕπατο Ἁρμοστὴ Θεσπρωτίας, ὁ ὁποῖος μάλιστα δὲν ἐμφανίστηκε γιὰ νὰ ἀναλάβει τὰ καθήκοντά του.
Γιὰ νὰ τρομοκρατήσουν ἀκόμη περισσότερο τὸ Ἑλληνικὸ στοιχεῖο καὶ νὰ ἐπιδείξουν στὴν Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση τὴ θέλησή τους οἱ Τσάμηδες, ὅτι ἐπιθυμοῦν τὴν ἀπόσπαση τοῦ Νομοῦ Θεσπρωτίας ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ κορμό, δολοφονοῦν μπρὸς στὸ Νομαρχιακὸ κατάστημα τὸν ἀναπληρωτὴ Νομάρχη Γεώργιο Βασ� �λάκο. Ἡ δολοφονία αὐτὴ ὑπῆρξε τὸ σύνθημα τῶν ὁμαδικῶν ἐκτελέσεων σὲ ὁλόκληρο τὸ Νομό, μὲ κορύφωση τὴν ἐκτέλεση τῶν 49 προκρίτων τῆς Παραμυθιᾶς (29-9-1943).
Διευθύνων νοῦς γιὰ τὴν συστηματοποίηση τοῦ ἔργου τῆς ἐξολοθρεύσεως τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἦταν ἡ διαβόητη τρομοκρατικὴ ὀργάνωση KSILIA δηλαδὴ τὸ «Ἀλβανικὸ Σύστημα Πολιτικῆς Διοικήσεως» ποὺ συγκροτήθηκε πρὸς τοῦτο τὸν Ἰούλιο τοῦ 1942. Παράλληλα ἱδρύθηκε ἡ Ἀλβανικὴ Φασιστικὴ Νεολαία «Μιλίτσια» καὶ δημιούργησαν 14 τάγματα
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ «Α ΛΒΑΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ (K.S.I.L.I.A.) ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ»1. Δολοφονηθέντες ὑπὸ Τσάμηδων μόνων ἢ ἐν συνεργασίᾳ μὲ τὰ στρατεύματα κατοχῆς: 632
2. Ἐξαφανισθέντες καὶ ἀπαχθέντες ὡς ὅμηροι : 428
3. Βιασμοὶ γυναικῶν καὶ κορασίδων : 209
4. Ἀπαγωγαὶ : 31
5. Πυρποληθεῖσαι οἰκίαι : 2.332
6. Λεηλατηθέντα ὁλοσχερῶς χωρία : 53
7. Διαρπαγέντα ζῶα : (ἅ) Αἰγοπρόβατα : 37556 (β) Βοοειδῆ : 9.285 (γ) Ἱπποειδῆ : 4.185 (δ) Πουλερικὰ (ἕνα μέρος) : 30.000 (ἔ) Κυψέλαι : 742
Τὰ ἀνωτέρω εἶναι κατώτερά της π ραγματικότητος.Τὴν ἄνοιξη τοῦ 1944, στὰ πλαίσια τῶν ἐπιχειρήσεων ἐναντίον τῶν Γερμανῶν στὴν Ἤπειρο, κρίθηκε ἀναγκαῖο ἀπὸ τὴν Βρετανικὴ συμμαχικὴ ἀποστολὴ νὰ καταλάβει ὁ Ζέρβας τὶς Ἠπειρωτικὲς ἀκτὲς στὴν περιοχὴ τῆς Πάργας ποὺ ἐλέγχουν οἱ Τσάμηδες, προκειμένου νὰ γίνεται πιὸ εὔκολα ὁ ἐφοδιασμὸς τοῦ ΕΔΕΣ μὲ πλοιάρια ἀπὸ τὴν Ἰταλία. Στὶς ἐπιχειρήσεις αὐτὲς στὸ πλευρὸ τῶν Γερμανῶν πολέμησαν καὶ ἔνοπλα σώματα Τσάμηδων, ἰδιαίτερα στὴν περιοχὴ τῆς Πάργας, τῆς Παραμυθιᾶς καὶ τῆς Ἠγουμενίτσας.
� �τὸ σημεῖο αὐτὸ ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ἡ μάχη τῆς Μενίνας (17/18-8-1944), ὅπου μαζὶ μὲ τοὺς 92 νεκροὺς καὶ 109 αἰχμαλώτους Γερμανούς, εἶχαν καὶ οἱ συμπολεμιστὲς τοὺς Τσάμηδες 86 νεκροὺς καὶ 7 αἰχμαλώτους, ἔναντι 6 ἀνδρῶν τοῦ ΕΔΕΣ καὶ τοῦ Ἄγγλου Ταγματάρχου Δαβὶδ Οὐάλλας.
Ἀκολουθεῖ ἐπετειακὸ κείμενο γιὰ τὴν 29η Σεπτεμβρίου 1943 ἀπὸ τὸν γιὸ ἑνὸς ἐκτελεσθέντα:
Κάπου ἀνάμεσα στὰ ἄπειρα τραγικὰ γεγονότα τῆς κατοχικῆς περιόδου παραμένει λησμονημένο καὶ ἀποσιωπούμενο ἕνα γεγονὸς σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἱστορία τῆς � �πείρου στὰ χρόνια της κατοχῆς. Ἡ σφαγὴ τῶν προκρίτων τῆς Παραμυθιᾶς (ὅπως ὀνομάζεται στὰ κατοπινὰ χρόνια). Ἦταν ἡ ἐποχὴ ποὺ οἱ Γερμανοὶ ἀνέλαβαν πλήρως τὸν ἔλεγχο τῆς Ἑλλάδος μετὰ τὴν παράδοση τῆς Ἰταλίας καὶ ἀνάμεσα τοὺς τὸν ἔλεγχο τῆς Ἠπείρου.
Λίγο ἔξω ἀπὸ τὴν Παραμυθιὰ ἕνα γερμανικὸ ἀπόσπασμα (περὶ τὰ εἰκοσιπέντε ἄτομα) γύρναγε ἀπὸ ἀνιχνευτικὴ ἀποστολή. Στὴ στροφὴ τοῦ φιδωτοῦ δρόμου ἕνα πολυβόλο κελαήδησε. Ἕξι Γερμανοὶ ἔπεσαν ἐπὶ τόπου. Οἱ ἀντάρτες ποὺ ἔστησαν τὴν ἐνέδρα, λάκισαν ἀμέσως .
Τὴν ἑπομένη, μία ὄμορφη μέρα καὶ ἐνῶ ἡ ζωὴ κυλοῦσε ἀργὰ στὴν μικρὴ Παραμυθιὰ μία ὀχλοβοὴ σηκώθηκε ξαφνικὰ καὶ ἀναστάτωσε τὴν κωμόπολη. Μία γερμανικὴ φάλαγγα ἔζωσε ἀπὸ παντοῦ τὴν περιοχὴ καὶ ἀπέκλεισε ὅλες τὶς διόδους ἀπὸ καὶ πρὸς τὴν Παραμυθιά. Χαλασμὸς ἀκολούθησε. Ὁ κόσμος αἰσθανόμενος τὸ κακὸ πανικοβλήθηκε. Οἱ Γερμανοὶ κάνουν μπλόκο! Μέσα στὸ πανικὸ ὅμως, πανάρχαιες ἀταβιστικὲς συνήθειες ξύπνησαν ἀπὸ μακροχρόνιο λήθαργο .Ἔτσι οἱ κάτοικοι, οἱ ἁπλοὶ ἀγρότες τὸ πρῶτο ποὺ σκέφτηκαν ἦταν νὰ σώσουν τὶς ἀρχὲς τοῦ χωριοῦ, τοὺς προκρίτους, μὲ τὸν ἀρχαῖο σεβασμὸ πρὸς τὶς κεφαλὲς τῆς κοινωνίας.
"Κύριε προϊστάμενε, πρέπει νὰ κρυφτεῖτε" εἶπαν δυὸ ἁπλοὶ Ἠπειρῶτες στὸν νεότατο προϊστάμενο τῶν TTT (ταχυδρομεῖο, τηλέφωνο, τηλέγραφος) – καὶ πατέρα τοῦ ὑπογράφοντος. Τὸν ὁδήγησαν στὴ ἐκκλησία ὅπου κάτω ἀπὸ τὴν Ἅγια Τράπεζα ὑπῆρχε μία κρύπτη, ἀπομεινάρι ἄλλων σκοτεινῶν ἐποχῶν.
Οἱ Γερμανοὶ ὅμως δὲν ἄρχισαν τὶς συλλήψεις ἀμέσως. Ἴσως γιατί περίμεναν νὰ ξεθαρρέψει ὁ κόσμος. Ἴσως γιατί κάτι ἄλλο περίμεναν. Καὶ αὐτὸ τὸ κάτι ἄλλο δὲν ἄργησε νὰ φανεῖ. Ἦταν ἕνα μπουλούκι ἀπὸ κουκουλοφόρους Τσάμηδες, μὲ τὴν στολὴ τῆς πολιτοφυλακῆς τῶν Τσάμηδων. Ἦταν αὐτοὶ ποὺ θὰ ὑπεδείκνυαν στοὺς Γερμανοὺς κατακτητὲς τὰ πρόσωπα ποὺ ἔπρεπε νὰ ἐκτελεστοῦν. Καὶ τότε τὸ κακὸ ἄρχισε. Τὸ προσωπικὸ τοῦ σταθμοῦ TTT εἶχε καταφύγει σύσσωμο (τρία ἄτομα) σὲ ἐρημικὸ σπίτι γιὰ νὰ κρυφτεῖ. Παρακολουθοῦν κρυμμένοι ἀπέναντι τὸ σπίτι τοῦ Γενικοῦ Ἐπιθεωρητῆ Μέσης Ἐκπαίδευσης Ἠπείρου. Δυὸ Γερμανοὶ καὶ δυὸ Τσάμηδες κτυποῦν τὴν πόρτα. Ἐμφανίζεται ἡ γυναίκα τοῦ ἐπιθεωρητῆ, ἔγκυος στὸν ὄγδοο μήνα, στὴν πόρτα. Ρωτοῦν νὰ μάθουν ποὺ εἶναι ὁ Ἐπιθεωρητὴς (διερμηνέας ἕνας Τσάμης). Αὐτὴ ἀπαντᾶ πὼς δὲν ξέρει. Δυὸ ὑποκόπανοι σηκώνονται καὶ κτυποῦν τὴν γυναίκα στὴν κοιλιὰ καὶ στὸ πρόσωπο. Πέφτει κάτω. Ὁ ἐπιθεωρητὴς κρυμμένος σὲ σοφίτα στὸ σπίτι, βγαίνει νὰ σώσει τὴν γυναίκα του. Τὸν πιάνουν. Μετὰ ζώνουν τὸ ἐρημόσπιτο. Ἑτοιμάζονται νὰ σπάσουν τὴν πόρτα, ὅταν ἕνας Γερμανὸς ἔρχεται νὰ τοὺς πεῖ ὅτι πιάσαν καὶ τοὺς ἑξήντα ποὺ ἤθελαν. Οἱ Γερμανοὶ λένε ὅτι θὰ τ οὺς μεταφέρουν γιὰ ἀνάκριση. Ὁ ἐπιθεωρητὴς ἕνας λεβέντης ἄντρας λέει στοὺς συγκρατούμενούς του ὅτι πᾶνε νὰ τοὺς χαλάσουν. Σκίζουν τὰ ἀτομικὰ τοὺς ἔγγραφα κατὰ τὴν μεταφορά τους μὲ καμιόνια καὶ μετὰ ἀποφασίζουν νὰ τὸ σκάσουν. Ρίχνονται στοὺς φρουροὺς καὶ πηδᾶν ἀπὸ τὰ καμιόνια. Μερικοὶ τὰ κατάφεραν. Ὁ ἐπιθεωρητὴς δὲν μπόρεσε. Λίγα μέτρα πρὶν τὴν ἐλευθερία μία ριπὴ αὐτομάτου τὸν γάζωσε.
Τὸ γεγονὸς τῆς σφαγῆς δὲν εἶναι ἀπομονωμένο ἀπὸ τὰ γενικότερα δρώμενα τῆς περιόδου ἐκείνης. Τὰ συμπεράσματα δὲν εἶ� �αι ἁπλὰ καθὼς ὑπάρχουν λεπτομέρειες ποὺ τὸ φωτίζουν. Οἱ περισσότεροι τῶν ἐκτελεσμένων ἀνῆκαν στὸν ΕΔΕΣ καὶ οἱ ἀντάρτες ποὺ χτύπησαν τοὺς Γερμανοὺς ἦταν Ἐλασίτες. Πολλοὶ ἱστορικοὶ ὑποστήριξαν ὅτι μία ἀπὸ τὶς πιὸ πετυχημένες στρατηγικὲς τοῦ ΕΛΑΣ στὸν πόλεμο ποὺ ἐξαπέλυσε ἔναντι κάθε ἐθνικῆς ὁμάδος ἦταν καὶ ἡ παραπάνω, νὰ δημιουργεῖ ἐπεισόδια ἔξω ἀπὸ περιοχὲς μὴ ἐλεγχόμενες ἀπὸ αὐτὸν καὶ νὰ ἀφήνει τὴν καταστροφή τους στοὺς Γερμανούς, δρέποντας ἀργότερα τοὺς καρπούς.
Ὅσο γιὰ τοὺς Τσάμηδες, αὐτὰ τὰ φίδια ποὺ τόσο καιρὸ ἔτρεφε ἡ Ἑλλάδα στὸν κόρφο της καὶ ποὺ ἔδειξαν τὸ πραγματικό τους πρόσωπο στὸν πόλεμο, τὸ δικαστήριο ἐγκληματιῶν πολέμου στὰ Γιάννενα ποὺ συστήθηκε μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση, ἐξέδωσε 5500 καταδικαστικὲς ἀποφάσεις ἐναντίον τοὺς (ἐρήμην) οἱ περισσότερες εἰς θάνατον, σὲ σύνολο πληθυσμοῦ 22000 . Οἱ Τσάμηδες τὸ ἔσκασαν. Καὶ ἀντὶ νὰ τοὺς κυνηγοῦμε ἀκόμα καὶ σήμερα ὅπως κάνουν οἱ Ἑβραῖοι γιὰ τοὺς Nazi, συζητᾶμε γιὰ τὶς περιουσίες τους.
Γιῶργος Ἀπέργης
ΟΙ 49 ΠΡΟΚΡΙΤΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ ΠΟΥ � �ΚΤΕΛΕΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ ΚΑΘ' ΥΠΟΔΕΙΞΙΝ ΤΩΝ ΤΣΑΜΗΔΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1943• Τσαμάτος Πᾶν. Εὐάγγελος, ἱερέας • Ἀλιγιάννης Φ. Δημήτριος, χαλκουργὸς • Ἀλιγιάννης Δήμ. Ἰωάννης, παντοπώλης • Ἀλιγιάννης Φ. Κωνσταντῖνος, χαλκουργὸς • Ἀλιγιάνης Κ. Σωτήριος, παντοπώλης • Ἀποστολίδης π. Ἀπόστολος, ὑποδηματοποιὸς • Βαλασκάκης Σώτ. Ἐλευθέριος, ἰατρὸς • Γιαννάκης Ἰωάν. Νικόλαος, καθηγητὴς • Δρίμτζιας Δήμ. Χαράλαμπος, γεωργὸς • Εὐαγγέλλου Ε. Εὐθύμιος, καφεπώλης • Ζιάγκος Γ. Κωνσταντῖνο ς, δημοτικὸς ὑπάλληλος • Κακούρης Ἄπ. Περικλῆς, δημοδιδάσκαλος • Κατσούλης Ἂθ Κωνσταντῖνος, δημοδιδάσκαλος • Κλήμης Θεόδ. Δημήτριος, ἀγωγεὺς • Κοτσαλέρης Ε. Ἐμμανουήλ, δ/ντὴς ὑποκαταστ. Α.Τ.Ε. Παραμυθιᾶς • Κουρσουμῆς Θ. Κωνσταντῖνος, καφεπώλης • Κωνσταντίνου ἢ Κωσταγιάννης Ἰω. Κῶν/νός, σιδηρουργὸς • Κωνσταντίνου ἢ Κωσταγιάννης Ἰω. Παναγιώτης, σιδηρουργὸς • Μάνος Π. Νικόλαος, ἑστιάτορας • Μαρέτης Γ. Ἀνδρέας. χρυσοχόος • Μαρέτας Ν. Γεώργιος, ἑστιάτορας • Μητσιώνης Ἀναστ. Ἰωάννης, καφεπώλης • Μουσελίμης Σπ. Γεώργιος , Ράπτης • Μουσελίμης Π. Σταῦρος, δημοτικὸς ὑπάλληλος • Μπαζάκος Θ. Ἰωάννης, δημοδιδάσκαλος • Μπάρμπας Γ. Νικόλαος, ἔμπορος ὑφασμάτων • Μπάρμπας Νίκ. Σπυρίδων, ἔμπορος ὑφασμάτων • Νάστος Χρ. Εὐάγγελος, παντοπώλης • Πάκος Γ. Πάκος, τυρέμπορος • Παπαθανασίου Χρ. Βασίλειος, καφεπώλης • Πάσχος Γ. Γεώργιος, παντοπώλης • Πάσχος Δ. Λεωνίδας, τυρέμπορος • Ράπτης Δ. Ἀθανάσιος, ἔμπορος • Ρίγγας Γ. Ἀθανάσιος, ἔμπορος • Σιαμᾶς Πᾶν. Γεώργιος, ταχυδρομικὸς ὑπάλληλος • Σιωμόπουλος Β. Κῶν/νός, γυμνασιάρχης • Σπυρομήτσιος Παύλου Σπυρίδων, ὑποδηματοποιὸς • Στρουγγάρης Ἄπ. Ἀνδρέας, παντοπώλης • Σωτηρίου Χρ. Κῶν/νός, ἀγωγεὺς • Σωτηρίου Κ Γεώργιος, ἀγωγεὺς • Τζώης Δήμ. Κῶν/νός, βιβλιοπώλης • Τσαμάτος Εὐάγγ. Νικόλαος, Ράπτης • Τσίλης Δήμ. Κῶν/νός, ἀγωγεὺς • Τσορλας Δήμ. Γεώργιος, δημοτικὸς γραμματέας • Τσορλας Β. Θεόδωρος, ὑποδηματοποιὸς • Τσορλας Β. Κῶν/νός, ὑποδηματοποιὸς • Φάτσιος Γ. Θωμάς, μυλωθρὸς • Φείδης Θ. Ἀριστοφάνης, λογιστὴς • Χρυσοχόου Κ. Ἀπόστολος, συνταξιοῦχος σχολάρχης καὶ γραμματέας τῆς μητροπόλεως
Από τα Ιστο� �ικά Στοιχεία \ Το "τσάμικο" \ 29/9/1943: Ἡ σφαγὴ τῶν 49 προκρίτων τῆς Παραμυθιᾶς πού ὑπέδειξαν οἱ Τσάμηδες στοὺς κατακτητὲςΣυγκλονιστική μαρτυρία!«Ήταν 7 το πρωί, 29 Σεπτέμβρη του 1943. Απανωτές ριπές, κροτάλισμα πολυβόλων, ακούστηκαν σε όλη την Παραμυθιά. Θρήνος στην κάθε γειτονιά». Με συγκίνηση, ο κ. Αντώνης Δρίμτζιας, θυμάται όσα βίωσε σαν παιδί, πριν από 71 χρόνια, όταν οι Γερμανοί κατακτητές, εκτέλεσαν 49 προσωπικότητες της Παραμυθιάς, ανάμεσα τους και τον πατέρα του.
Η συνάντηση με τον κ. Δρίμτζια, έγινε στην μαρτυρική πόλη της Παραμυθιάς, με αφορμή τις τριήμερες επετειακές εκδηλώσεις που κορυφώθηκαν σήμερα με επιμνημόσυνη δέηση και καταθέσεις στεφάνων στον τόπο της θυσίας.
Ο κ. Δρίμτζιας, ανοίγει τα μάτια της «παιδικής του ψυχής» και αφηγείται στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα που συνέβησαν τις «μαύρες μέ ρες» εκείνου του Σεπτέμβρη. «Αφορμή για τις εκτελέσεις, εδόθη στους κατακτητές όταν, στις 24 Σεπτέμβρη, αντάρτες επιτέθηκαν σε απόσπασμα ανίχνευσης εδάφους στη θέση Σκάλα και σκότωσαν έξι Γερμανούς στρατιώτες. Σύμφωνα με τη διαταγή της γερμανικής διοίκησης, σε αντίποινα, 1 προς 10,έπρεπε να εκτελεστούν 60 χριστιανοί».
Ο 78χρονος, σκουπίζει ένα δάκρυ με το μαντήλι του και διευκρινίζει: «Εμείς στην Παραμυθιά, όπως και σε όλη την Θεσπρωτία είχαμε τριπλή κατοχή, Ιταλοί, Γερμανοί και μουσουλμάνοι. Οι Μουσουλμάνοι, είχαν σαν σκοπό να προσαρ� �ήσουν τη Θεσπρωτία στην Αλβανία και επειδή στην Παραμυθιά, υπήρχαν προσωπικότητες που αντιστέκονταν σε αυτή τη μεγάλη τους ιδέα, προσπαθούσαν να βρουν τρόπο να τους αφανίσουν. Η ευκαιρία, μόλις τους είχε δοθεί με το αιματηρό επεισόδιο στη Σκάλα».
Οι Γερμανοί, συνεχίζει, ήθελαν να εκτελέσουν 60 ανθρώπους, ανεξάρτητα από πρόσωπα. Ήδη, είχαν συλλάβει 11 συντοπίτες μας, από τα γύρω χωριά πριν από 4 ημέρες, τους οποίους εκτέλεσαν στον περίβολο του σχολείου και τώρα έπρεπε να συλλάβουν ακόμη 49 άτομα, προκειμένου να συμπληρώσουν τη μακάβρι� � λίστα.
Τότε, παρουσιάστηκαν, όπως υποστηρίζει ο κ. Δρίμτζιας, δύο αδέλφια -ηγετικά στελέχη των μουσουλμάνων της περιοχής- και πρότειναν με γραπτό κατάλογο τα ονόματα των συλληφθέντων και εκτελεσθέντων στη συνέχεια. Ο Γερμανός Φρούραρχος της Παραμυθιάς, εξέδωσε γραπτές ανακοινώσεις για τις συλλήψεις που έγιναν την νύχτα της 27ης προς την 28η Σεπτέμβρη.
«Το σύνθημα έδωσε μία φωτοβολίδα. Ήταν 11 το βράδυ της 27ης Σεπτεμβρίου. Ομάδες συλλήψεως, αποτελούμενες από 2 μουσουλμάνους και έναν Γερμανό, βγήκαν στις γειτονιές. Τα κτυπήματα στ� �ς πόρτες ήταν δυνατά. Θρήνος, μέσα στο σκοτάδι. Έμπαιναν στα σπίτια και έπαιρναν τους ανθρώπους. Ήρθαν και στο σπίτι μου, για να συλλάβουν και τον πατέρα μου. Ήταν 49 χρόνων. Ζήσαμε μια αρχαία τραγωδία. Ο ιερέας, ο γυμνασιάρχης, 3 δάσκαλοι δημόσιοι υπάλληλοι ο διευθυντής της Αγροτικής Τράπεζας, ο γιατρός, ο συμβολαιογράφος και πολλοί άλλοι,52 άνθρωποι συνολικά, συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο Σχολείο. Την επομένη το ξημέρωμα ακούσαμε τα πολυβόλα…
Από τους 52 συλληφθέντες εκτέλεσαν τους 49, καθώς ήδη είχαν εκτελέσει 11 και οι επιζήσαντες που έφτασαν μέχρι τον τόπο των εκτελέσεων, αλλά με εντολή του Φρούραρχου αφέθηκαν ελεύθεροι, μετέφεραν το χρονικό του μαρτυρίου που έζησαν στα χέρια των Ναζιστών.
Την νύχτα της 28ης Σεπτεμβρίου πήγε στην αίθουσα του Σχολείου ο Γερμανός διοικητής και τους ανακοίνωσε, ότι την επομένη το πρωί θα εκτελεστούν. Ακολούθησε θρήνος, αλλά διατήρησαν την ψυχραιμία τους. Μεταξύ των συλληφθέντων υπήρχαν και έφηβοι. Ο ιερέας Ευάγγελος Τσαμάτος είχε μαζί του το πετραχήλι και τέλεσε νεκρώσιμη ακολουθία, με ψάλτες τους μελλοθάνατους. Ένας 26χρονο� � γυμναστής, ο Γιαννάκης, τραγουδούσε το παραδοσιακό τραγούδι «Ο γέρο-Δήμος πέθανε.
Την επομένη, στις 5 το ξημέρωμα, τους έβγαλαν στο προαύλιο. Με τη συνοδεία μουσουλμάνων και Γερμανών οδηγήθηκαν στον τόπο της εκτέλεσης. Προπορευόταν όχημα ερπυστριοφόρο, για να καλύπτει τις φωνές τους. Όλοι τους, κατά την πορεία προς τον θάνατο, διατήρησαν την ψυχραιμία μου δεν λύγισαν. Στον τόπο της εκτέλεσης έφτασαν και οι 52. Τότε, ο φρούραρχος έκανε την "πρόσθεση" και είπε να φύγουν 3 άτομα. Ένας 18χρονος που εκτέλεσαν τον πατέρα του και 2 ξυλουργοί α� �έθηκαν ελεύθεροι.
Στον τόπο της θυσίας, την προηγούμενη ημέρα χρησιμοποίησαν αιχμάλωτους κατοίκους από την περιοχή για να ανοίξουν δυο ομαδικούς τάφους. Πάνω από τον έναν, εκτέλεσαν τους 20 και στον δεύτερο, τους υπόλοιπους. Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήταν ένας έμπορος με τον 16χρονο γιό του.
Η Παραμυθιά τυλίχτηκε στον θρήνο και το κλάμα. Στη θέση Καρκαμίσι, οι Ναζί είχαν στήσει μπλόκο και απαγόρευαν στις γυναίκες να πάρουν τους νεκρούς. Στα γραφεία της Κοινότητας, η γερμανική διοίκηση, θυροκόλλησε ανακοίνωση για την εκτέλεση .
< br />Στο δικό μου σπίτι μείναμε 7 παιδιά ορφανά. Τρεις μήνες αργότερο το μικρότερο ένα βρέφος 9 μηνών πέθανε από ασιτία. Την επόμενη της εκτέλεσης, στις 30 Σεπτεμβρίου το μεσημέρι, ο τότε Μητροπολίτης Παραμυθιάς κ. Δωρόθεος Λάσκαρης, σύμφωνα με το προσωπικό του υπόμνημα προς την ιερά σύνοδο στις 20-3 1944, ήρθε από τα Ιωάννινα που βρισκόταν στην κωμόπολη και έθαψε τους εκτελεσθέντες. Από τότε έως σήμερα, οι συγγενείς των αδικοχαμένων, ζητάμε απάντηση στο ερώτημα, μήπως η έγκαιρη παρουσία του μακαριστού Δωρόθεου, μπορούσε να είχε αποτρέψει τις εκ� �ελέσεις;».
Ο καθηγητής Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αθανάσιος Γκότοβος, ο οποίος έχει μελετήσει τα γερμανικά αρχεία, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την υπόθεση της Παραμυθιάς. Επισημαίνει ότι «η Παραμυθιά, όπως και ολόκληρη η Θεσπρωτία, βρίσκεται σε μια επικίνδυνη περιοχή. Είναι τοποθετημένη πολύ κοντά στις ακτές στις οποίες, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του επιτελείου και του ίδιου του Χίτλερ θα επιχειρηθεί απόβαση συμμαχικών δυνάμεων. Η εκτίμηση αυτή, αρχίζει να διαμορφώνεται μετά την ήττα στο Στάλινγκραντ και διατηρείται μ έχρι τις τελευταίες βδομάδες της παρουσίας των γερμανικών στρατευμάτων στην Ήπειρο, το φθινόπωρο του 1944.
Ο καθηγητής Παιδαγωγικής στη μελέτη του «Η Παραμυθιά στο στόχαστρο» αναφέρει ειδικότερα:
«Η Παραμυθιά, παρουσιάζεται από τη μουσουλμανική μειονοτική ηγεσία στη γερμανική αρχή, ως πόλη συνεργαζόμενη με τους αντάρτες και θεωρείται πλέον, ως κέντρο εφοδιασμού των αντάρτικων δυνάμεων, ως βάση στρατολόγησης ανταρτών και ως πολιτικό κέντρο των αντάρτικων οργανώσεων. Η Παραμυθιά πρέπει να εξουδετερωθεί. Ο πληθυσμός της πρέ πει να τρομοκρατηθεί και να διασκορπιστεί. Όσο υφίσταται η πόλη αυτή ως κοινότητα, ο εφοδιασμός των ανταρτών θα συνεχίζεται.
Ο Σεπτέμβριος του 1943 είναι ένας πολύ αιματηρός μήνας, ένας μήνας γεμάτος αγριότητα. Όπως γράφει ο αντιστράτηγος Στέτνερ, απευθυνόμενος στο 22ο Σώμα Στρατού, η εποχή είναι κατάλληλη για τη συμμαχία με τους μουσουλμάνους.
Η ενεργή συμμετοχή των μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας, και ειδικά της περιοχής της Παραμυθιάς, στις δολοφονίες που έγιναν στην πόλη τον Σεπτέμβριο του 1943, τεκμηριώνεται πέρα από κάθε αμφι� �ολία, μέσα από τα αρχεία του γερμανικού στρατού που κατείχε τότε την περιοχή. Είτε με τη μέθοδο της δόλιας παραπληροφόρησης, είτε με τη μέθοδο της αντικειμενικής κατάδοσης, είτε με τη μέθοδο της ένοπλης συμμετοχής στις αναγνωριστικές και τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Θεσπρωτία, είτε με τη μέθοδο της διαρπαγής περιουσιών, της τρομοκράτησης και της δολοφονίας, είτε με τη μέθοδο της σιωπής και της ανοχής, υπήρξε εκτεταμένη συμμετοχή του μουσουλμανικού πληθυσμού στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή της Παραμυθιάς και τη� � γύρω περιοχής, οι οποίες ειδικά στη Θεσπρωτία, ισοδυναμούσαν με επιχειρήσεις εθνοκάθαρσης».
Η σφαγή της Παραμυθιάς απασχόλησε τη μεταπολεμική συμμαχική και γερμανική δικαιοσύνη δύο φορές. Ο Α. Γκότοβος αναφέρει ότι η πρώτη ήταν, το 1947 με το αμερικανικό δικαστήριο να στρέφεται εναντίον επτά Γερμανών στρατηγών, που ήταν υπόδικοι για εγκλήματα πολέμου. Η δίκη αυτή, είναι γνωστή και ως «δίκη για τις ομηρίες» ή «υπόθεση επτά» ή «δίκη των στρατηγών». Ο στρατηγός Λάντς, διοικητής του 22ου Σώματος Στρατού, από τον Σεπτέμβριο του 1943 και με τά, ήταν ανάμεσα στους κατηγορούμενους. Ο Λάντς, στη δίκη αυτή αρνήθηκε ότι έδωσε τη διαταγή για τις εκτελέσεις στην Παραμυθιά και εμφανίστηκε να μην γνωρίζει την περίπτωση. Καταδικάστηκε σε δωδεκαετή κάθειρξη, αλλά το 1952 ήταν ήδη ελεύθερος, με ένα είδος αμνηστίας-χάρης, που του χορηγήθηκε. Στο δικαστήριο αυτό, κανείς άλλος δεν λογοδότησε για την υπόθεση της Παραμυθιάς.
Στις 6.12.1963 ο εκπαιδευτικός Βίλχελμ Φραντς Κοκότ, ο οποίος τον Σεπτέμβριο του 1943 υπηρετούσε στην 631 μοίρα ελαφρού πυροβολικού στην Παραμυθιά, με διοικητή τον ταγματ� �ρχη Στόκερτ, κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά εναντίον του διοικητή του λόχου του, λοχαγού Άλφρεντ Χίντελανγκ, στην οποία τον κατηγορεί ότι ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση 60 πολιτών της Παραμυθιάς.
Η υπόθεση ανατέθηκε σε ανακριτή, ο οποίος κάλεσε επιζώντες στρατιώτες και αξιωματικούς της μονάδας αυτής για να καταθέσουν. Ανάμεσα σε αυτούς που κατέθεσαν ήταν και δύο μέλη του εκτελεστικού αποσπάσματος που έλαβε μέρος στην εκτέλεση των 49,ένας επιλοχίας και ένας δεκανέας. Δεν εκλήθησαν να καταθέσουν οι αξιωματικοί του σκληρού πυρήνα των Ναζ ί στην Ήπειρο, όπως ο τότε συνταγματάρχης Ρέμολντ, ο ίλαρχος Βον Λένθε υπεύθυνος του 2ου Γραφείου του 22ου Σώματος και ο φρούραρχος της Παραμυθιάς.
Ο καθηγητής αναφέρει: «Κανείς από τους μάρτυρες που κατέθεσαν δεν "θυμάται" το όνομα του φρούραρχου της Παραμυθιάς, ενώ η υπηρεσία δίωξης εγκλήματος και ο ανακριτής, δεν μπαίνουν στον κόπο να τον εντοπίσουν ή τουλάχιστον να διαπιστώσουν αν βρίσκεται ακόμη εν ζωή. Αρκετοί από τους καταθέσαντες απαντούν στερεότυπα, ότι δεν γνωρίζουν και δεν είδαν τίποτε, απλώς άκουσαν ότι έχει γίνει κάποι� � εκτέλεση».
